Hcfyk

8 Nitrogen ← Oksygen → Fluor ↑ O ↓ S Heile tabellen
Generelle eigenskapar
Namn, kjemisk symbol, atomnummer	Oksygen, O, 8
Kjemisk serie	Ikkje-metall
Gruppe, periode, blokk	16, 2, p
Tettleik, hardleik	1,429 kg/m3, n.a. (ikkje SI)
Utsjånad	Fargelaus
Atomeigenskapar
Atommasse	15,9994 u (ikkje SI)
Atomradius (berekna)	60 (48) pm
Kovalent radius	73 pm
Ioneradius	140 pm (ladning: −2)
van der Waals radius	152 pm
Elektronkonfigurasjon	[He]2s22p4
Elektron per energinivå	2, 6
Oksidasjonstrinn (oksid)	−2, −1 (nøytralt)
Krystallstruktur	Kubisk
Fysiske eigenskapar
Tilstandsform	Gass
Smeltepunkt	50,35 K (−222,8°C)
Kokepunkt	90,18 K (−182,97°C)
Molart volum	11200 cm3/mol
Fordampingsvarme	3,4099 kJ/mol
Smeltevarme	0,22259 kJ/mol
Damptrykk	(?) Pa ved  K
Ljodfart	317,5 m/s ved 25 °C
Diverse eigenskapar
Elektronegativitet	3,44 (Paulings skala)
Spesifikk varmekapasitet	920 J/(kg·K)
Elektrisk konduktivitet	(?) MS/m
Termisk konduktivitet	0,02674 W/(m·K)
Ioniseringspotensial	1320 kJ/mol 3395 kJ/mol 5307 kJ/mol 7476 kJ/mol 10996 kJ/mol 13333 kJ/mol 71343 kJ/mol 84086 kJ/mol
Mest stabile isotopar
Iso- top Naturleg førekomst Halverings- tid (ikkje SI) NM NE MeV (ikkje SI) NP 15O (kunstig) 122 s β+ 2,754 15N 16O 99,762% (stabil) 17O 0,038% (stabil) 18O 0,2% (stabil)
SI-einingar og STP er brukt unntatt der det er avmerkt

Oksygen, eldre òg surstoff eller nøre, er eit grunnstoff med kjemisk symbol O og atomnummer 8. Det høyrer til ikkje-metalla, og ligg i gruppe 16 i det periodiske systemet. Grunnstoffet har to allotrope former, oksygengass (O₂) og ozon (O₃). Oksygenmolekylet er vanlegvis paramagnetisk, men diamagnetisk former finst.

Særlege kjenneteikn |

Oksygen er elektronegativt. Som dioksygen, O₂, er oksygen ein fargelaus, luktfri gass. I væskeform er stoffet svakt blåfarga. Molekylet er ikkje polart. Oksygengass er lite løyseleg i vatn.

Ozon er ein termodynamisk ustabil diamagnetisk gass med sterk lukt.

Bruk |

Historie |

Oksygen vart oppdaga på 1700-talet. Joseph Priestley, Carl Wilhelm Scheele og Antoine Lavoisier var med på dette.

Biologisk rolle |

Oksygengass vert danna under fotosyntesen, og er viktig for dyr og menneske.

Førekomst og framstilling |

Oksygen er det vanlegaste grunnstoffa på jorda. Jordatmosfæren inneheld om lag 21 % oksygengass og nesten halvparten av alle atom i jordskorpa er oksygenatom. I jordskorpa finst grunnstoffet særleg som SiO₂. I tillegg finst store mengder bundne i vatn (H₂O). Mange syrer og basar inneheld oksygen.

Oksygen vert vanlegvis framstilt ved fraksjonell destillering av luft. I laboratoriet er det mogleg å framstilla gassen på fleire måtar.

Kjemi og sambindingar |

Sidan oksygenatomet er lite og dannar sterke dobbeltbindingar, får det ikkje meir enn fire kovalente bindingar.

Nesten alle grunnstoff reagerer med O₂-molekylet anten ved romtemperatur eller ved oppvarming. Det er derfor ein viktig reagens.

Oksygen er med i mange sambindingar, både organiske og uorganiske. Alkoholar, aldehyd og karboksylsyrer er eksempel på organiske sambindingar. Elles er oksygen mellom anna med i oksid (til dømes karbondioksid (CO₂), Hydrogenperoksid (H₂O₂) og vatn (H₂O).

Oksid kan vera sure, basiske eller amfotære avhengig av kva andre grunnstoff dei inneheld.

Isotopar |

Tryggleik |

Ozon er giftig.

Sjå òg |

• Chalkogen


• Ozonlaget

Wikimedia Commons har multimedia som gjeld: Oksygen

Kjelder |

• Geoff Rayner-Canham: Descriptive Inorganic Chemistry 2.ed. New York, 2000


• 
  Webelements - informasjon om oksygen på engelsk
  
  Denne kjemiartikkelen er ei spire. Du kan hjelpe Nynorsk Wikipedia gjennom å utvide han.