Hcfyk

Breiddegrader

Breiddegrad gjev posisjonen til ein stad på Jorda nord eller sør for ekvator, og vert vanlegvis uttrykt med symbolet phi, ϕ{displaystyle phi ,!}. Breiddegrad er eit vinkelmål i grader (°) som går frå 0° ved ekvator (låg breidde) til 90° ved polane (90° N for Nordpolen eller 90° S for Sørpolen, høg breidde).

Breiddegradssirklar |

Bortsett frå ekvator, har ein gjeve namn til fire andre breiddegradssirklar (eller breiddegradslinjer) på grunn av rolla dei spelar i det geometriske forholdet mellom Jorda og Sola:

• 
  Den nordlege polarsirkelen — 66° 33′ 39″ N


• 
  Krepsens vendekrets — 23° 26′ 21″ N


• 
  Steinbukkens vendekrets — 23° 26′ 21″ S


• 
  Den sørlege polarsirkelen — 66° 33′ 39″ S

Sola kan bere stå i senit i områda mellom vendekretsane, og ein kan berre ha midnattssol og mørketid nord for den nordlege polarsirkelen, eller sør for den sørlege.

Årsaka til at desse linjene har dei verdiane dei har, kjem av hellinga av rotasjonsaksen til Jorda med omsyn på sola, som er 23° 26′ 21,41″.

Merk at summen av ein polarsirkel og ein vendekrets er 90º, og at dei derfor er komplementvinklar.

Inndeling |

Områda mellom kvar breiddegrad kan delast inn i 60 bogeminutt. Eitt bogeminutt er like lang som ei nautisk mil, som er definert som 1852 meter (lengda på eit bogeminutt vil derimot variere litt med breidda (i havnivå), og dette kjem av at Jorda er litt flattrykt ved polane. Eitt minutt vert så delt inn i 60 sekund. Ei breiddegrad kan dermed uttrykkast som t.d. 13°19′43″ N. Skal ein ha posisjon meir nøyaktig enn dette, kan minutta uttrykast som ein desimalbrøk, som t.d. 13°19,717′ N. Ein kan òg uttrykke både minutta og sekunda som eit desimaltal: 13,32861° N.
Av og til vert endinga N og S erstatta av eit minusteikn for sør (−90° for Sørpolen).

Breiddegraden sin effekt |

Breiddegraden i eit område har stor effekt på klimaet og vêret (sjå Solvinkelen sin effekt på klima). Breiddegraden kan til ein viss grad avgjere kor ein har polarlys, framherskande vindsystem og andre fysiske eigenskapar på ein geografisk stad.

Forskjellige breiddegrader |

Fordi Jorda vert litt flattrykt som følgje av rotasjonen, har kartografar forskjellige former for breiddegrader dei kan bruke for å få sfæriske projeksjonar så nøyaktig som mogeleg ut i frå føremålet deira.

Vanleg breiddegrad |

Til vanleg bruk referer breiddegrad til geodetisk eller geografisk breiddegrad,
ϕ{displaystyle phi ,!} og er vinkelen mellom ekvatorialplanet og linja som er normal til referansesfæroiden, som er ei tilnærma utgåve av den flattrykkte Jorda.

Det følgjande uttrykket har elliptiske polarseksjonar med vinkeleksentrisitet, oε{displaystyle o!varepsilon ,!} (som er lik arccos⁡(ba){displaystyle {}^{arccos({frac {b}{a}})},!}, der a{displaystyle a;!} and b{displaystyle b;!} er den ekvatoriale og den polare radiusen), og alle seksjonar parallell til ekvatorialplanet er sirkulære. Geografisk breiddegrad (i lag med lengdegrad) gjev eit Gausskart.

Hvortil n′(θ)=1E′(θ)=11−(sin⁡(θ)sin⁡(oε))2,{displaystyle n'(theta )={frac {1}{E'(theta )}}={frac {1}{sqrt {1-{big (}sin(theta )sin(o!varepsilon ){big )}^{2}}}},,!}

Redusert breiddegrad |

• 
  Redusert eller parametrisk breiddegrad, β{displaystyle beta ,!}, er breiddegraden med same radius på sfæren som ekvator.

β=arctan⁡(cos⁡(oε)tan⁡(ϕ));{displaystyle beta =arctan {Big (}cos(o!varepsilon )tan(phi ){Big )};,!}

Autalsk breiddegrad |

• 
  Autalsk breiddegrad, ξ{displaystyle xi ,!}, gjev ein arealbevart transformasjon til sfæren.

S^(ϕ)2=12b2(sin⁡(ϕ)n′(ϕ)2+ln⁡(n′(ϕ)(1+sin⁡(ϕ)sin⁡(oε)))sin⁡(oε));{displaystyle {widehat {S}}(phi )^{2}={frac {1}{2}}b^{2}left(sin(phi )n'(phi )^{2}+{frac {ln {bigg (}n'(phi ){Big (}1+sin(phi )sin(o!varepsilon ){Big )}{bigg )}}{sin(o!varepsilon )}}right);,!}

ξ=arcsin(S^(ϕ)2S^(90∘)2),=arcsin(sin⁡(ϕ)sin⁡(oε)n′(ϕ)2+ln⁡(n′(ϕ)(1+sin⁡(ϕ)sin⁡(oε)))sin⁡(oε)sec⁡(oε)2+ln⁡(sec⁡(oε)(1+sin⁡(oε))));{displaystyle {begin{aligned}xi &=arcsin !left({frac {{widehat {S}}(phi )^{2}}{{widehat {S}}(90^{circ })^{2}}}right),\&=arcsin !left({frac {sin(phi )sin(o!varepsilon )n'(phi )^{2}+ln {Big (}n'(phi ){big (}1+sin(phi )sin(o!varepsilon ){big )}{Big )}}{sin(o!varepsilon )sec(o!varepsilon )^{2}+ln {Big (}sec(o!varepsilon ){big (}1+sin(o!varepsilon ){big )}{Big )}}}right);end{aligned}},!}

Rektifisert breiddegrad |

• 
  Rektifisert breiddegrad, μ{displaystyle mu ,!}, er avstanden på overflata frå ekvator, skalert slik at polen er 90º. Det involvervar uheldigvis ein elliptisk integrasjon:

M(θ)=acos⁡(oε)2n′(θ)3;{displaystyle M(theta )=acos(o!varepsilon )^{2}n'(theta )^{3};,!}

 μ=∫0ϕM(θ)dθ2π∫090∘M(ϕ)dϕ=π2⋅∫0ϕn′(θ)3dθ∫090∘n′(ϕ)3dϕ;{displaystyle mu ={frac {;int _{0}^{phi };M(theta ),dtheta }{{frac {2}{pi }}int _{0}^{90^{circ }}M(phi ),dphi }}={frac {pi }{2}}cdot {frac {;int _{0}^{phi };n'(theta )^{3},dtheta }{int _{0}^{90^{circ }}n'(phi )^{3},dphi }};,!}

Konform breiddegrad |

• 
  Konform breiddegrad, χ{displaystyle chi ,!}, gjev ein vinkelbevart (konform) transformasjon til sfæren.

χ=2⋅arctan⁡(1+sin⁡(ϕ)1−sin⁡(ϕ)⋅(1−sin⁡(ϕ)sin⁡(oε)1+sin⁡(ϕ)sin⁡(oε))sin⁡(oε)|)−π2;{displaystyle chi =2cdot arctan left({sqrt {{frac {1+sin(phi )}{1-sin(phi )}}cdot left({frac {1-sin(phi )sin(o!varepsilon )}{1+sin(phi )sin(o!varepsilon )}}right)^{!!sin(o!varepsilon )}}}^{color {white}|};right)-{frac {pi }{2}};;!}

Geosentrisk breiddegrad |

• 
  Geosentrisk breiddegrad, ψ{displaystyle psi ,!}, er vinkelen mellom ekvatorialplanet og linja frå senteret av Jorda.

ψ=arctan⁡(cos⁡(oε)2tan⁡(ϕ)).{displaystyle psi =arctan {Big (}cos(o!varepsilon )^{2}tan(phi ){Big )}.;!}

Samanlikning av dei forskjellige typane |

Tabellen og figuren viser dei skilnadane mellom dei forskjellige breiddegrafstypane. Merk at verdiane i tabellen er i minutt, og ikkje i grader. Merk òg at den konforme grafen er gøymd bak den geosentriske grafen, fordi verdiane av desse er svært like. .

Tilnærma skilnad frå den geografiske breiddegraden
Breiddegrad ϕ{displaystyle phi ,!}	Redusert ϕ−β{displaystyle phi -beta ,!}	Autalsk ϕ−ξ{displaystyle phi -xi ,!}	Rektifisert ϕ−μ{displaystyle phi -mu ,!}	Konform ϕ−χ{displaystyle phi -chi ,!}	Geosentrisk ϕ−ψ{displaystyle phi -psi ,!}
0°	0.00′	0.00′	0.00′	0.00′	0.00′
5°	1.01′	1.35′	1.52′	2.02′	2.02′
10°	1.99′	2.66′	2.99′	3.98′	3.98′
15°	2.91′	3.89′	4.37′	5.82′	5.82′
20°	3.75′	5.00′	5.62′	7.48′	7.48′
25°	4.47′	5.96′	6.70′	8.92′	8.92′
30°	5.05′	6.73′	7.57′	10.09′	10.09′
35°	5.48′	7.31′	8.22′	10.95′	10.96′
40°	5.75′	7.66′	8.62′	11.48′	11.49′
45°	5.84′	7.78′	8.76′	11.67′	11.67′
50°	5.75′	7.67′	8.63′	11.50′	11.50′
55°	5.49′	7.32′	8.23′	10.97′	10.98′
60°	5.06′	6.75′	7.59′	10.12′	10.13′
65°	4.48′	5.97′	6.72′	8.95′	8.96′
70°	3.76′	5.01′	5.64′	7.52′	7.52′
75°	2.92′	3.90′	4.39′	5.85′	5.85′
80°	2.00′	2.67′	3.00′	4.00′	4.01′
85°	1.02′	1.35′	1.52′	2.03′	2.03′
90°	0.00′	0.00′	0.00′	0.00′	0.00′

Astronomisk breiddegrad |

Eit meir uvanleg mål på breiddegraden er astronomisk breiddegrad, som er vinkelen mllom ekvatorialplanet og normalen til geolden (den matematiske jordoverflata) (t.d. loddlinja). Dette er vinkelen mellom horisonten og Polarstjerna.

Astronomisk breiddegrad er ikkje det same som deklinasjon, koordinatane som astronomar bruker for å skildre posisjonane til stjerner nord eller sør for himmelen sin ekvator, eller ekliptisk breiddegrad, koordinatane som astronomar bruker for å skildre posisjonane til stjerner nord eller sør for jorda sin bane rundt sola (ekliptikken).

Sjå òg |

• Geografiske koordinatsystem


• Geodesi


• Lengdegrad


• Navigasjon

Kjelder |

• Beals, K. L., Smith, C. L. & Dodd, S. M. Brain size, cranial morphology, climate, and time machines Current Anthropology (1984) volum 25 side 301–330}}

Bakgrunnsstoff |

• GEONets namneserver for utanlandske geografiske namn


• Finn breiddegrad og lengdegrad


• Omforming av desimalgrader til grader, minutt og sekund


• 
  Omforming for breidde- og lengdegrad – Har òg lengste avstand til eit punkt på Jorda, og avstanden mellom to punkt.


• 
  Worldwide Tageo.com – inneheld 2 700 000 koordinatar for stader.