Krístíón, Garpur og Jökull (með myndavélarglottið) í fótboltaspili.
nálægt hreiðrinu, þá skilur maður eftir sig
mannalykt. Garpur og Jökull eru yfir sig
hrifnir af svona stórum eggjum og pæla í
hvað þau gætu orðið stór spælegg á pönnu.
Einn daginn eru engin egg í hreiðrinu._ Un-
garnir hljóta að vera komnir útá vatn. Álfta-
hjónin hafa fært sig lengra inneftir á vatninu
og eru örugglega að kenna afkvæmum sínum
sundtökin þar.
ÚlliUngiKemur
TilSögunnar
Svo heyrum við undarlegt píp. Og rennum
á hljóðið. Þar sem grænn runni slútir útí blátt
vatnið, er lítill gráhvítur hnoðri. Hann er
ósköp umkomulaus, reynir að reyta í sig runn-
ann og pípir óspart. Þetta er álftarungi.
„Þetta er Ulli ungi," segir Garpur. „Hann er
aleinn greyið," segir Jökull. „Aumingja Úlli
ungi," segja þeir og horfa hugfangnir á þenn-
an fallega litla fugl, sem er greinilega yfirgef-
inn. Kannski hefur tófan ráðist á hreiðrið og
drepið systkini hans, eða hann villst frá hreiðr-
inu og mamma hans ekki fundið hann aftur.
Við látum hann vera í þeirri von að mamma
hans fmni hann, en hann er enn pípandi á
staðnum sínum, þegar við vitjum hans daginn
eftir. Það verða miklar vangaveltur hvað skuli
gera við ungann. Kristjón segist vanur að
hugsa um æðarunga á Dröngum og segir frá
því hvernig þeir voru fóstraðir hjá afa hans
og ömmu, heiðursbóndahjónunum Kristni og
Önnu á Dröngum. Þau taki oft undanvillinga
og hafi þá í kassa undir eldavélinni og þegar
þeir eru orðnir stórir elta þeir heimilisfólkið
um allt. Og nú bregður syo við að eftir að
strákarnir hafa haldið á Úlla unga, kjagar
hann á eftir þeim. Hann heldur að nú allt í
einu eigi hann þrjár mömmur í stígvélum, en
ungar elta það fyrsta sem þeir sjá hreyfast.
Það verður úr, að við tökum hann með
heim.
Þegar við erum að halda af stað með Úlla
unga í húfunni hans Kristjóns, kemur tófa í
átt til okkar. HÚn er á leið niður að vatni í
leit að einhverju ætilegu handa þessum frægu
svöngu yrðlingum.
„Það er gott að tófan náði honum ekki,"
segir Jökull.
„Því hann er svo fallegur," botnar Garp-
ur. Kristjón útbýr kassa, vatn í skál og brauð
ofaní vatnið og Úlli ungi lætur sér vel líka.
Hann bítur gras úti á hlaði og þeir láta hann
ofaní bæjarlækinn, svo hann geti æft sund-
tökin og viðrað sig. Þetta er stórkostlegt
ævintýri. Tvíburarnir fylgjast með honum
tímunum saman, hvernig hann snyrtir fjaðr-
irnar, drekkur þessi ókjör af vatni og hvernig
hann horfir þessum undursaklausu augum
sínum á heiminn í kringum sig. Og svo er
hann svo mjúkur.
Er Aðalvík Veisla?
Þannig líða dagarnir. Oftast skýjað en
hlýtt, en veðrið skiptir einhvern veginn engu
máli. Við tínum krækling í fjörunni, skoðum
himinháu fuglabjörgin útvið Bása, tálgum
sverð, byggjum sandkastala í fjörunni og
skreytum með32— þangi og skeljum. Það er
svo margt forvitnilegt sem rekur. Og allir litlu
lækirnir til að vaða og breyta.
Eitt kvöldið fara Garpur og Jökull í brúð-
kaupsveislu. Ung brúðhjón giftu sig fyrr um
daginn og um kvöldið er veisla í Jónshúsi.
Tvíburarnir eru vanir að fara þangað á kvöld-
in að leika sér við alla hina krakkana í Víkinni
og lenda þannig óvart í brúðkaupsveislu.
„Við vorum í veislu," tilkynna þeir hróðugir,
þegar þeir loksins koma dasaðir heim undir
miðnætti. „Við fengum súkkulaði og æðislega
góða köku. Það fengu allir köku," segir Garp-
ur. „Og konan, sem var að gifta sig, var í
kjól og með hatt og net fyrir andlitinu," held-
ur Jökull áfram. „Maðurinn var líka með
hatt og svo dönsuðu þau," segir Garpur.
Hér eru hvorki sjoppur né sjónvörp, en það
gleymist að sakna þess í hita Ieiksins. Stund-
um les pabbi þeirra upphátt úr íslendingasög-
unum á kvöldin fyrir þau og ég hef á tilfinn-
ingunni að það sé hljómur orðanna, tónlist
tungumálsins, sem hrífi þá meira en atburða-
rásin, því þeir hlusta jafnhugfangnir á ættar-
tölur og vígaferli.
Það er alveg ótrúlegt hvað hægt er að finna
sér til að gera. Stofna sirkus á einni tunnu,
sjúga strá útí móa, veiða flugur handa Úlla
unga, spila ólsenólsen, veiðimann og þjóf,
vaða útí sjó, næstum uppí mitti, borða silung-
inn sinn um kvöldið sem maður veiddi um
daginn, heimsækja Dísu á Bóli, sem á alltaf
„gott" handa þeim í svuntuhorninu og á kvöld-
in safnast krakkarnir saman, úr Fjósatungu,
Jónshúsi, Bóli og Steinhúsinu og hverfa inní
hvönnina, sem er að verða mannhæðarhá.
Og birtast alltíeinu aftur. Það er hægt að
horfa á Fagranesið koma og fara og spíttbát-
inn skera blánkan sjóinn. Og einn daginn er
Fagranesið mætt til að sækja okkur en við
komum aftur. Þeir veifa Ýzta-bæ vel og
lengi, fjöllum, lækjum, fuglum og álfum. Bless
bless Yzti-bær og Aðalvík. Og við komum
alveg örugglega aftur ...
Garpur og Jökull með vinkonum sínum Idu Björk og Ástu Leu
Efíl
Brauðgerðar-
gaman
Brauðgerð hefur þekkst frá
örófi alda. Sem dæmi um
það hversu gömul þessi
iðja er, má nefna að
10.000 ára gamlar minjar
um bakstur hafa fundist
í Sviss, til eru fornegypsk-
ar myndir af brauðbökun
og árið 100 f.kr. voru í Róm a.m.k. 258
brauðbúðir. Fyrstu brauðtegundirnar hafa
væntanlega verið afskaplega grófgerðar,
kornið sem notað var í þær hefur líkast tií
verið marið með grjóthnullungi og síðan
bakað við sjóðheita steina eða í ösku. Ekki
er ólíklegt að brauð af þessu tagi séu hæfi-
lega trefjarík og náttúruleg til að geðjast
þeim sem á okkar tímum kenna sig við
grænmetisát og náttúrulækningar. Þetta
voru svokölluð ósýrð brauð, það er að segja,
í þeim var ekkert lyftiefni. Þannig er flat-
brauðið okkar enn þann dag í dag.
SÚRDEIG
Síðar var farð að nota súrdeig til að fá
lyftingu í brauðið. Sú aðferð er í raun og
veru þannig, að gömlu deigi sem komin er
gerjun í, er blandað saman við deig sem á
að baka. Gerjunin heldur síðan áfram,
brauðið lyftist og verður létt og laust í sér.
Áður en deigið var bakað geymdu konurnar
smáklípu af því til að eiga súrdeig í næsta
bakstur. Talið er að Fornegyptar hafi fyrst-
ir notað súrdeig og sérstaka bakarofna við
brauðgerð. Seinna var farið að nota ölger
til að lyfta brauðum og tvinnuðust þá öl-
gerð og bakstur gjarnan saman. í þá daga
voru brauðgerðarhús oft jafnframt ölstofur.
Bruggað var í bakaríum á íslandi frá því
að það fyrsta var sett á stofn árið 1834,
og fram undir aldamót. Þá leysti pressuger
ölgerinn af hólmi og þar með ölgerð í bakar-
íum. Stundum var fengin lyfting í brauðin
með því að bleyta í deiginu með slátursýru
og láta það lyfta sér í svo sem hálft dægur
við eldstæðið fyrir bökunina. Reyndar var
súrdeig notað hér í heimahúsum til brauð-
gerðar a.m.k. fram á fjórða áratug aldarinn-
ar, og mörgum þótti t.d. betra að nota það
í rúgbrauð en ger.
Á fyrri öldum virðist
hafa verið lítið um
brauðgerð á íslandi.
Kom það fyrst og fremst
til að landið var ekki vel
fallið til kornræktar, hún
var héraðabundin og
lagðist að mestu niður á
ló.öld.
EftirHALLGERÐI
GÍSLADÓTTUR
Mortél
FiskurOgBrauð
Á fyrri öldum virðist hafa verið lítið um
brauðgerð á íslandi. Kom þar fyrst og fremst
til að landið var ekki vel fallið til kornrækt-
ar, hún var héraðabundin og lagðist að lang-
mestu leyti niðurá 16. öld. Innflutt korn
var jafnan dýrt. í fornbókmenntum okkar
er sjaldan minnst á brauð og reyndar virð-
ist brauð hafa verið sparimatur hjá almenn-
ingi býsna lengi. T.d. var kaffibrauð lítið á
borðum hversdags fram á þriðja áratug 20.
aldar, en um það bil verður víða — þó ekki
alls staðar — tvímælt í sveitum og með
tvímælingnum kom blessað eftirmiðdags-
kaffið um fjögurleytið með miklu brauði.
Brauðleysið á íslandi vakti athygli Evr-
ópubúa sem hingað komu á öldum áður,
enda má segja að úti í Evrópu hafi brauðið
verið „daglegt brauð" í orðanna fyllstu
merkingu strax við lok miðalda. í gömlum
ritum um ísland sést víða að erlendir gestir
hafa undrast þetta og sögur komust á kreik
um að íslendingar byggju sér til brauð úr
stöppuðum fiski, möluðum fiskbeinum, eða
möluðum harðfiski; að bændur seldu dætur
sínar kaupmönnum til einnar nætur fyrir
brauðhleif og fleira af þessu tagi. Einn af
kaupmönnunum sem hingað komu fullyrtu
meira að segja að hann hefði horft á íslend-
ing taka af sér skóna og stýfa þá úr hnefa
eins og pönnukökur. Vísast er nú lítið að
marka þessar sögusagnir, af þeim er mjög
ákveðinn þjóðsagnakeimur eins og svo
mörgum öðrum frásögnum sem af þjóðlífi
á Islandi gengu upp úr miðöldum. Hins
vegar má kannske segja sem svo, að harð-
fiskurinn hafi verið jafnþýðingarmikill í
fæðubúskap íslendinga í gamia daga og
brauðið var Evrópubúum.
Lærðir íslendingar báru þessar sögur um
algert brauðleysi til baka. Oddur biskup
Einarsson segir t.d. í íslandslýsingu frá því
nálægt 1600 að þótt brauð sé ekki algengt
meðal alþýðufólks á íslandi, sé það alls
ekki óþekkt og efnafólk hafi af því nóg. í
svipaðan streng tekur Þórður Þorláksson
biskup um miðja 17. öld.
Bakarofnar Og Tertur
Brauðgerð hefur sem sagt vísast alltaf
verið nokkur hjá okkur. Um bakstur er þó
afar litlar heimildir að finna frá fyrri tíð,
eins og reyndar er raunin um svo mörg
vinnubrögð. Fyrsta eldavélin kom til
Reykjavíkur 1861 og upp frá því breiddist
10